پرورش گردو به روش جدید(انتخاب پایه گردو)

خط سیاه و اثرهای آن بر انتخاب پایه

اکنون این موضوع ثابت شده است که ویروس پیچیدگی برگ گیلاس (CLRV) در گردو به طور غیر مستقیم باعث ناسازگاری یا عدم تطابق پایه و پیوند می شود، بخصوص اگر گرد و روی پایه هایی به غیر از I regia L مانند J. major Heller J. nigra J. cinerea L. J. hindsii Jeps و J. Sieboldiana maximپیوند شده باشد. این پایه ها همه نسبت به این ویروس حساس اند و بلافاصله پس از آلودگی آنها به ویروس، نکروز به سرعت در محل پیوند ظاهر میشود و (خط سیاه) ناشی از بیماری در زیر پوست درخت و مماس با چوب به طور افقی دور محور پیوندی می چرخد و به محض اتصال پایه و پیوندک درخت را در هر سنی که باشد خشک می کند.

 

خوشبختانه این ویروس بر پایۀ regia که تنها پایه مقاوم به این ویروس است اثرچندانی ندارد و آلودگی این پایه باعث تلف شدن درخت نمی شود.

با این حال به نظر میرسد که CLRV بر قدرت رشد و نمو درخت و میزان باردهی آن اثر منفی خواهد گذاشت چون این ویروس بیشتر از راه گرده گل منتقل می شود، طبیعی است که انتشار آن به سایر درختان گرد و نیز سریع انجام می گیرد حتی اگر تعداد درختان ناقل آلوده محدود می باشد.

در واریته هایی مانند فرانکت که میوه ها انتهایی هستند و در نوک شاخه ها می رویند، چون باردهی طبعاً به تأخیر می افتد (پس از ۷ یا ۸ سال) آلودگی به این ویروس نیز آهسته تر انجام خواهد گرفت؛ زیرا به دلیل رشد و قدرت درخت، حرکت ویروس از نقطه مبداء حداکثر ۴۰ سانتیمتر در سال بیشتر نیست و تا چرخش حلقوی آن در امتداد خط سیاه به پایان برسد چندین سال طول می کشد. البته، فاصله زمانی آلودگی ارقامی که دیر به بار می نشینند تا زمان مرگ درخت کمتر از ۱۷ تا ۱۸ سال نخواهد بود.
برعکس ،اگر از ارقامی استفاده شود که میوه آنها روی شاخه های جانبی، و نه روی شاخه های انتهایی ظاهر می شود؛ چون درخت زودتر به بار مینشیند آلودگی به ویروس و سرعت پیشرفت ویروس سریعتر میشود و درخت آلوده در ۴ تا ۵ سالگی از بین می رود.

 

در چنین ارقامی به علت حجم و قدرت کمتر ،درخت سرعت حرکت و پیشرفت ویروس در امتداد خط سیاه بیشتر میشود و درخت زودتر (کمتر از ده سال) تلف می شود.

بنابراین، به منظور جلوگیری از آلودگی به این ویروس و تلفات ناشی از آن باید در انتخاب واریته گردو و پایه آن دقت لازم رعایت شود.

پایه های موجود
از تمام آزمایش هایی که روی پایه های sieboldiana maxim و cinerea انجام شده است، به علت حساسیت زیاد به کلروز و خفگی ریشه، بخصوص به سبب ناسازگاری پایه و پیوندک، تاکنون نتیجه مطلوبی گرفته نشده است.
پایه hindsii Jeps نیز به غیر از کالیفرنیا، در شرایط سایر مناطق اقلیمی( تابستانهای خنک و نسبتاً مرطوب) پایه ای ضعیف و حساس به کلروز شناخته شده است به علاوه، این پایه نسبت به بیماری آنتراکنوز نیز حساس است و چون برگهای آن از اول تابستان روی تاج درخت شروع به ریزش می کند پایه ای مطلوب برای پیوند نیست بنابراین پس از regia بهترین پایه برای پیوند گردو nigra شناخته شده است.

Juglans nigra L.
بیست سال است که از این گونه به عنوان پایه برای پیوند گردو و احداث جوزستانهای بزرگ در سطح وسیع استفاده می شود. هم اکنون تعداد این گونه در فرانسه به ۲۰۰۰۰۰ اصله رسیده است که ۱۵% از کل مساحت زیرکشت گردو را در این کشور در بر می گیرد.

 

از پایه nigra بیشتر برای پیوند واریته هایی که در انتهای شاخه بار میدهند مثل (فرانکت و اغلب تیپ های گردوی ایرانی )استفاده می شود.

 

باردهی گردو روی این پایه به علت قدرت متوسط درخت تا حدودی زودتر از باردهی روی پایه regia انجام میگیرد(5تا20%)
پایه nigra نسبت به دو بیماری ریشه یعنی شیره سیاه ناشی از Phytophtora cinnamomiو پوسیدگی ریشه ناشی از Armillaria mellea حساسیت کمتری نشان داده است.

اما حساسیت بسیار زیاد این پایه نسبت به CLRV استفاده از آن را محدود به مناطقی کرده است که احتمال خطر سرایت و آلودگی تقریباً صفر باشد؛ یعنی مناطقی که در آن از جوزستانهای کهنسال و سنتی که احتمال آلودگی در آنها بیشتر است اثری نباشد. در هر حال، در هنگام احداث جوزستانهای تازه بر روی این پایه، شرایط خاک محل باید سالم و مساعد تشخیص داده شود.

چون nigra در واقع پایه ای است که نسبت به کلروز (کمبود آهن) نیز حساسیت دارد ،نتیجه مطلوب از آن هنگامی به دست می آید که در خاک های غنی و عمیق (زمین های سبک و رسوبی و سیلابی دره ها) کاشته شود و آب کافی نیز به آن برسد. با این حال ،قدرت سازش این پایه در پیوند با ارقامی که روی شاخه های باردهنده جانبی میوه می دهند.

(مانند لارا و پدرو) به اندازه کافی رضایتبخش نخواهد بود؛ زیرا درخت بلافاصله پس از باردهی دچار عدم تعادل بین رشد گیاهی و نیروی باردهی می شود. به این معنی که رشد درخت متوقف ،اندازه میوه کوچک ،پوست گرد و خشبی و اتصال لپه های میوه به یکدیگر مختل می شود. در این شرایط استفاده از این پایه مطلقاً تجویز نمی شود.

Juglans regia L.
regia که همان گردوی بومی ایران است ،به سبب مقاومت و تحمل نسبت CLRV و به سبب وحشی بودن نسبی و ویژگیهای طبیعی که دارد به رغم حساسیت نسبی نسبت به بیماریهای ریشه ،بهترین پایه انتخابی برای پیوند و کاشت در اغلب مناطق مساعد گرد و خیزمان شناخته شده است.

پایه regia به سبب نیرو و قدرت رشد زیادی که به درخت گردو منتقل می شود بخصوص برای ارقامی که میوه های جانبی می دهند مناسبتر است. regia بین رشد گیاهی و جنسی درخت تعادل برقرار می کند و محصول فراوان با کیفیت مطلوب و مرغوب به بار می آورد. در ضمن چون CLRV از طریق میوه و مغز regia نیز انتقال می یابد، هشداری است برای خزانه کاران تا هسته های گردوی بذری را از درختان سالم و از مناطق عاری از ویروس انتخاب کنند.

دورگ گیری بین گونهای در پایه

هدف کلی، ایجاد تعادل بین رشد گیاهی و جنسی در گردو ،است، بنابراین مؤسسه های پژوهشهای علمی از جنس Juglans دورگ گیری بین گونه ای انجام می دهند این دورگ گیری با تلاقی بین گونههای زیر انجام می شود.

J. nigra L. x J. regia L.
J. hindsii Jeps. x J. regia L.
J. major Torr. X J. regia L.
J. sieboldiana maxim x J. regia L.

به این ترتیب دورگها (هیبریدی) جدیدتر با خواص بهتر به دست می آید.

تولید این نوع دورگها با استفاده از پدیده هتروزیس است یعنی انتقال قدرتی قویتر ازقدرت خویشاوند و القای آن به دورگهای حاصل از نسل اول (F1) که نیروی بیشتری به درختان پیوندی می دهد.

از پایه هایی که از این دورگها به دست می آید مخصوصاً برای پیوند با ارقام بارآوری مانند لارا استفاده می شود که پس از گذراندن نخستین سالهای رشد گیاهی، رشد باردهی آنها معمولاً متوقف می شود .

متأسفانه عیب بزرگی که این دورگها در آزمایشهای مقدماتی نشان دادهاند حساسیت فوق العاده شدید آنها به CLRV است که در نتیجۀ آن با ظهور خط سیاه و بر هم خوردن تعادل پایه و پیوندک باعث مرگ درخت می شود، به ویژه اگر با واریتهای پیوند شده باشند که زودتر به بار می نشیند.

البته این حساسیت ارثی و در گونه های hindsii nigra و siboldiana معمولاً تک ژنی و غالب است.

به این سبب مؤسسه تحقیقات کشاورزی اینرا در فرانسه به تازگی براساس تلاقی بین دورگهای نسل اول (F1) با regia یک رشته عملیات آزمایشگاهی جدیدتر انجام داده است. منظور از انجام این آزمایشها، یافتن و گزینش نتاجی از نسل دوم (F2) است که ضمن تحمل و مقاومت نسبت به CLRV قدرت بیشتری هم داشته باشند.

گزینش این پایه های کلونال و ازدیاد آنها در سطح وسیع با استفاده از تأسیسات مدرن در آزمایشگاه مستلزم صرف وقت بیشتر است، و به رغم پیشرفت این تکنیک هنوز سالها کار مداوم در این زمینه مورد نیاز است.

نوع نیرومند regia

علاوه بر اینرا مؤسسات همیار و همکار دیگری مانند ستیفل نیز در فرانسه سرگرم پژوهش برای یافتن هسته های انتخابی گردوی بذری regia از مناطق مختلف گردوخیزهستند که علاوه بر مقاومت به CLRV قدرت بیشتری نیز داشته باشند.*

تهیه این قبیل کلونها که از راه غیر جنسی به دست میآیند نیز مانند تهیه دورگها مشکلی است که حل آن به زمان و تکمیل تأسیسات آزمایشگاهی نیاز دارد.

ارقام قابل توصیه گردو
ارقام قابل توصیه گردو به دو گروه تقسیم میشوند؛ ارقام منطقه ای و ارقام بومی.

ارقام منطقه ای

1-فرانکت

فرانکت یکی از بهترین ارقام این گروه است که هم اکنون با ۷۸۰۰۰۰ اصله درخت جوزستانهای گسترده ای را در ۶۵% از کل مساحت زیر کشت فرانسه به خود اختصاص داده است.

فرانکت واریته ای است قدیمی و بومی فرانسه با تنه نیمه بلند و نسبتاً قوی. این واریته با توجه به عوامل محدودکننده خاک و اقلیم برای اغلب مناطق گرد و خیز بخصوص برای احداث جوزستانهای نیمه گسترده تا گسترده در سطح وسیع و تجارتی، به منظور تهیه گردوی خشک و تازه و مغز گردوی مرغوب، بسیار مناسب و قابل توصیه است .فرانکت زود به بار مینشیند، محصول فراوان می دهد( حدود ۳ تا ۴ تن در هکتار هر سال) و مغز گردوی آن مرغوب و بازار پسند است. با آنکه اندازه میوه این واریته زیاد درشت نیست ،به سبب سایر خواص مطلوبی که دارد از ارقام شناخته شده و معتبر است.

فرانکت نسبت به باکتریوز حساسیت چندانی ندارد و به سبب خاصیت دیرگلی گل نر و ماده اغلب از خطر یخبندانهای بهاره در امان می ماند. گل نر آن زودتر از گل ماده باز می شود، بنابراین باید با ارقام تلقیح کننده دیگر مانند میلانز یا روند دومونتیناک مخلوط در باغ کاشته شود.

2-لارا

لارا واریته ای جدید است که از کاشت هسته بذری( با تلقیح آزاد )از یک رقم گردوی کالیفرنیایی در آمریکا به دست آمده است. ظرفیت باردهی لارا بسیار بالا و حداقل تا ٪۵۰ بیش از فرانکت است .میوه های آن جانبی و بسیار زودرس است و با تنه نیمه بلند و نیمه گسترده ای که دارد حتی به شکل پرچین نیز میتوان آن را در باغ کاشت. باز شدن جوانه ها در این واریته بعد از پدرو و هارتلی و ۸ روز قبل از فرانکت آغاز میشود؛ پس بهتر است برای احتیاط این واریته که گل نر آن نیز زودتر از گل ماده باز می شود نه فقط با فرانکت بلکه با روند دو مونتیناک توأم و همراه کاشته شود.

لا را نیمه قوی است و به پایه های قوی نیاز دارد میوه آن گرد ،به اندازه حدود ۳۲ میلیمتر و دارای پوستی کاملاً متصل و خشبی است.
میوه لارا به دلیل زودرسی ،بیشتر تازه مصرف می شود. طعم مغز گردوی آن معمولاً بسیار مطبوع و رنگ آن روشن است که در جعبه های بسته بندی به تدریج کمی تیره می شود. مغز آن به راحتی از پوست جدا می شود و نسبت مغز گردو به کل میوه ۵۲ تا ٪۵۵ است. کیفیت مغز گردوی لا را بیشتر به کمیت و چگونگی نگهداری آن بستگی دارد، زیرا شرایط زراعی و اقلیمی بر حفظ تعادل و باردهی و قدرت درخت و در نتیجه در کیفیت گردو یا اندازه یا مغز آن اثر مستقیم دارد.

لارا باید در مناطق سالم عاری از یخبندان بهاره ،در خاک بسیار مرغوب و دارای آبی فراوان کاشته شود.

ميوه لارا قبل از فرانکت می رسد، بنابراین می توان به شکل نوبرانه آن را به بازار عرضه کرد.
لازم به یادآوری است که لارا، بخصوص روی شاخه ها ،به باکتریوز حساس است و این موضوع نباید نادیده گرفته شود.
گرچه لارا واریته ای جدید و قضاوت درباره سابقه و دوام عمر اقتصادی آن دشوار است، قاعدتاً عمر آن به دلیل قدرت کمتر و باردهی بیشتر باید کوتاهتر از عمر فرانکت باشد .

واريته لارا را میتوان بهترین جانشین فرانکت دانست. به بیان دیگر، لارا به سبب خواص مطلوبی که دارد حد واسط ارقام بو می گرد و مثل فرانکت و هیبریدهایی است که تا چند دهه دیگر عرضه خواهند شد.

ارقام محلی

1-ماربوا
برجسته ترین ویژگی این واریته زودرسی آن است و به این دلیل برای تازه خوری نوبرانه به بازار عرضه می شود ماربو مانند فرانکت زود به بار می نشیند و محصول فراوان می دهد. اما چون گلهای نر و ماده آن یک هفته قبل از فرانکت باز می شوند، بیشتر در معرض خطر سرمای بهاره قرار دارد. این حساسیت به سرما از نقاط ضعف آن محسوب می شود.

ماربو نسبت به باکتریوز و آنتراکنوز تحمل کمتری دارد، با این حال از فرانکت نسبت به این دو بیماری مقاومتر است.
میوه ماربو گردتر و اندازه آن بزرگتر از فرانکت ،اتصال پوست آن کمتر و نسب آن به وزن میوه ۴۱ تا ۴۷٪ است ولی طعم مغز آن بهتر از فرانکت نیست.

۲- پاریزین
این واریته به دلیل گندی و تأخیر در باردهی اهمیت چندانی نیافته است. میوه آن مستطیل و با اندازه مطلوب است ،اما اتصال لپه ها ضعیف و در نتیجه خشک کردن آن دشوار است. نسبت مغز به وزن ۴۳ تا ۴۹ و مغز آن اغلب رگه دار است.
پاریزین واریتهای دیر گل قوی و مقاوم به باکتریوز است که برای کشت نیمه گسترده مناسب تر از سایر ارقام شناخته شده است.

۳ -پدرو
این واریته مانند لارا از لحاظ تکنیک های جدید زراعی به مراقبت بیشتری نیاز دارد. پدرو یک رقم زراعی پر محصول است اما زودگلی آن نقطه ضعفی است که برای کشت در مناطق سرماخیز ایجاد محدودیت می کند.

پدرو دورگی است که در سال ۱۹۵۲ در دیویس در کالیفرنیا از تلاقی ماییت و پای ین به دست آمده است و در حال حاضر جز به عنوان تلقیح کننده ارقام زودگل مصرف چندانی ندارد.

درخت آن نیمه قوی تا ضعیف، تنۀ آن نیمه گسترده، باز شدن جوانه ها دو هفته زودتر از فرانکت و شکفتن گلهای نر و مادۀ آن زودرس است که همزمان با فرانکت به خوبی تلقیح می شود.

میوۀ پدرو جانبی و کیفیت آن متوسط است. شکل میوه گرد کشیده تا بیضی، با نوک برجسته ،اتصال پوست و لپه ضعیف، پوست آن نازک تا بسیار نازک (کاغذی مانند) است که در مناطق خنک با تابستانهای نیم گرم خوب خشبی نمی شود .مغز آن به آسانی از پوست جدا می شود. نسبت مغز به وزن میوه ۴۶ تا ۵۳٪است. رنگ مغز گرد و کمی تیره، طعم و کیفیت آن از متوسط پاینتر و به باکتریوزحساس است.

4-هارتلی
واریته ای است که زود به بار می نشیند و خانه داری پدرو فقط در مناطقی که سرمای بهاره رخ نمی دهد کاشته می شود. مقدارمحصول آن بین فرانکت پدرو است.

ميوه آن نیم زودرس و دارای کیفیت مطلوب است و بیشتر به مصرف تازه خوری می رسد،با این حال مغز خشک آن بازار خوبی دارد .
اقوام هارتلی ناشناخته اند. گزینش واریته هارتلی در سال ۱۹۰۹ به وسیله د.هارتلی انجام و تکثیر آن از سال ۱۹۴۵ به بعد در کالیفرنیا آغاز شد. اکنون 3/1جوزستانهای این ایالت از این واریته است.

درخت این واریته نیمه قوی تا قوی، تنه آن گسترده تا نیمه گسترده ،باز شدن جوانه ها دو هفته قبل از فرانکت و شکفتن گلهای نر و مادۀ آن زودهنگام و مقارن با فرانت است که به خوبی آن را تلقیح می کند میوه هارتلی پیش رس است و محصولی منظم و مطلوب دارد.

اندازه میوه متناسب ،شکل آن مخروطی با قاعده پهن، اتصال لپه ها محکم است و پوست میوه کاملاً خشبی می شود. مغز آن روشن است و کیفیتی مطلوب دارد که به آسانی از پوست جدا می شود. نسبت مغز به وزن میوه ۴۵ تا ۵۰ است.

هارتلی نسبت به باکتریوز حساسیت نسبی دارد و نسبت به شانگر عمیق پوست کهعامل آن باکتری Erwinia nubifaciens است حساسیت بیشتری نشان داده است پیشرفت این بیماری در هارتلی به حدی است که متأسفانه استفاده از این واريته مطلوب را در احداث جوزستانهای گسترده در مناطق آلوده محدود می کند.

پایه های قابل توصیه
با توجه به معایب و محاسن گونه های مختلف پایه، Juglans regia تنها گونه ای است که مخصوصاً به دلیل تحمل و مقاومت آن در مقابل ویروس پیچیدگی برگ گیلاس CLRY) )که عامل غیر مستقیم ناسازگاری پایه و پیوندک روی خط سیاه است ،و با توجه به انتشار و انتقال سریع این ویروس به وسیله گرده های گل، برای سالهای آینده بهترین پایۀ انتخابی برای اغلب مناطق گردو خیز محسوب می شود.
regia پایه ای است که با القاء قدرت مطلوب به ارقامی که روی شاخه های میوه دهنده جانبی بار می دهند (مخصوصاً به وارینه لارا كه قدرت طبیعی آن ضعيف است ) سبب تحریک و رشد و نمو درخت پس از باردهی های اولیه، و در نتیجه سبب تقویت درخت حفظ تعادل بین رشد گیاهی و رشد جنسی آن می شود.

گزینش دورگهای بین گونه ای حاصل از نسل دوم ،یا از regia به منظور حفظ تعادل و قدرت و مقاومت در مقابل CLRV اقدامی است که به شرط تکمیل تکنیک ریز ازدیادی یا ازدیاد کلونی در آزمایشگاه آینده جوزکاری را نوید بخش خواهد کرد.